Kinh nghiệm quốc tế về hoạt động giám sát, cảnh báo sớm của tổ chức bảo hiểm tiền gửi

Thực tiễn kinh nghiệm của một số quốc gia

Nhìn chung, mục tiêu chức năng giám sát, cảnh báo sớm là phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề ngay khi phát sinh; xác định ưu tiên, phạm vi và tần suất tiến hành giám sát; đồng thời tiến hành can thiệp trước khi quá muộn để giảm thiểu rủi ro.

Để đảm bảo hiệu quả giám sát, hệ thống BHTG cần được tiếp cận đầy đủ, chính xác, kịp thời nguồn thông tin từ tổ chức tham gia BHTG hoặc thông qua hệ thống dữ liệu chia sẻ với các cơ quan giám sát khác.

Trên thực tế, phần lớn các cơ quan giám sát ngân hàng và tổ chức BHTG hoạt động theo mô hình giảm thiểu rủi ro sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng nhằm phát hiện các ngân hàng yếu kém, tiềm ẩn rủi ro đe dọa sự lành mạnh về tài chính của các tổ chức nhận tiền gửi. Các hệ thống xếp hạng giám sát như CAMELS, CAEL (Mỹ), PATROL (Italy) and ORAP (Pháp) thường dựa vào cả những kết quả kiểm tra tại chỗ và phân tích từ xa thông tin quản lý và thông tin sẵn có khác, bao gồm cả các báo cáo kiểm tra tại chỗ.

Hệ thống cảnh báo sớm (EWS) dựa trên việc sử dụng những mô hình thống kê khác nhau để ước lượng khả năng đổ vỡ hoặc mức độ khó khăn về tài chính trong một khoảng thời gian nhất định, dự đoán về việc mất khả năng thanh toán trong tương lai thông qua ước lượng đổ vỡ tiềm năng.

Các mô hình thống kê được dùng để xác định rủi ro tiềm tàng tại các ngân hàng nhằm giúp các cơ quan giám sát hành động kịp thời để giảm thiểu tổn thất. Đặc điểm của các mô hình này là không ghi nhận những nhân tố định tính như: chất lượng quản lý, kiểm soát nội bộ, các thông lệ về quản trị rủi ro, đồng thời không thể đánh giá được tác động của các nhân tố môi trường và cạnh tranh.

Tổng quan về các phương pháp cảnh báo sớm

Loại phân tích	Phương pháp luận	Mục đích sử dụng
Phân tích chỉ tiêu tài chính và nhóm tương đồng	Chỉ tiêu tài chính kỳ hiện tại của một ngân hàng được so sánh với các kỳ trước và so sánh với chỉ tiêu hiện tại và quá khứ của nhóm tương đồng.	Soát xét hàng quý chỉ tiêu tài chính của từng TCTC và nhóm TCTC. Là thông tin đầu vào cho kiểm tra tại chỗ để xác định những rủi ro có thể cần phải điều tra khi tiến hành kiểm tra.
CAEL(S)	Cập nhật các chỉ tiêu của mô hình CAMEL(S) trên cơ sở dữ liệu định lượng	Là thông tin đầu vào cho kiểm tra tại chỗ để xác định những rủi ro có thể cần phải điều tra khi tiến hành kiểm tra. Thực hiện kiểm tra ngay hoặc kiểm tra đặc biệt (Nếu NHNN chấp thuận)
Xếp hạng của tổ chức BHTG	Xếp hạng để đánh giá tình hình hoạt động và sự tuân thủ các quy định của BHTGVN.	Tăng cường thời gian kiểm tra đối với những TCTC vi phạm nghiêm trọng quy định của BHTGVN (Nếu NHNN chấp thuận)
SCOR (Xếp hạng từ xa dựa vào thống kê CAMELS)	Ước tính thống kê theo CAMEL(S), tập trung vào các TCTC xuống hạng từ 1/2 đến 3 và thấp hơn	Tăng cường thời gian kiểm tra đối với những TCTC có thể xuống hạng 3 hoặc thấp hơn (Nếu NHNN chấp thuận)
Khả năng đổ vỡ	Ước tính thống kê về khả năng đổ vỡ (hoặc tình trạng nghiêm trọng) trong vài năm tới	Rút ngắn khoảng thời gian thực hiện kiểm tra (Nếu NHNN chấp thuận) Phản ánh ước tính đổ vỡ của tất cả các TCTC vào kế hoạch huy động vốn chẳng hạn như phí bảo hiểm và quản lý nguồn vốn
Hành vi bất thường (giám sát dài hạn)	Giám sát việc chấp nhận rủi ro quá mức thông qua giám sát tăng trưởng và mức độ tập trung.	Là thông tin đầu vào cho kiểm tra tại chỗ để xác định những rủi ro có thể cần phải điều tra khi tiến hành kiểm tra.
Phân tích nền kinh tế vĩ mô/ khu vực	Giám sát môi trường kinh doanh của TCTC, trên khía cạnh chấp nhận rủi ro quá mức và thay đổi chiến lược/quản lý, trên cơ sở thông tin về kinh tế vĩ mô/khu vực, thị trường tài chính và dữ liệu người vay tiền của trung tâm thông tin tín dụng.	Là thông tin đầu vào để phân tích hành vi bất thường. Là thông tin đầu vào cho kiểm tra tại chỗ để xác định những rủi ro có thể cần phải điều tra khi tiến hành kiểm tra.

Nguồn: Báo cáo thiết kế quy trình nghiệp vụ mới (Dự án FSMIMS)

Tổng công ty bảo hiểm tiền gửi liên bang Mỹ (FDIC)

Trên cơ sở các thông tin về giám sát và thị trường, FDIC sẽ xây dựng các mô hình phát hiện rủi ro, chuẩn bị các báo cáo phân tích tóm tắt và các báo cáo khác, đánh giá xếp hạng rủi ro các tổ chức tham gia BHTG để xếp hạng và đưa ra hành động giám sát đối với các tổ chức này.

Bên cạnh đó, FDIC thu thập thông tin về các tổ chức tham gia BHTG và phối hợp các cơ quan ngân hàng liên bang khi phát hiện các vấn đề. Nếu cơ quan này không thực hiện đề nghị hành động, FDIC có thể chủ động triển khai trong trường hợp cần thiết.

Các mô hình giám sát, kiểm tra được FDIC triển khai

Tên	Ghi chú
Chương trình Giám sát tổ chức nhận tiền gửi lớn có tham gia BHTG (Large Insured Depository Institutions Program - LIDI)	Là mô hình phân tích toàn diện các rủi ro của các tổ chức tài chính lớn với tổng tài sản lớn hơn 10 tỷ USD.
Chương trình Xếp hạng từ xa sử dụng mô hình thống kê CAMELS (Statistical CAMELS Offsite Rating - SCOR)	Phát hiện các tổ chức tài chính có tình hình hoạt động xấu đi so với lần kiểm tra gần nhất. Mô hình này được xây dựng và phát triển vào cuối những năm 1990.
Chương trình đánh giá sức chịu đựng của tổ chức hoạt động trong lĩnh vực Bất động sản (Real Estate Stress Test - REST)	Được thiết kế nhằm đánh giá rủi ro của các tổ chức tài chính hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản, có tỷ trọng cho vay/đầu tư vào bất động sản lớn
Hệ thống Giám sát tăng trưởng (Growth Monitoring System - GMS)	2 mô hình này được sử dụng để theo dõi các tổ chức tăng trưởng nhanh và có nguy cơ rủi ro.
Chương trình giám sát nhất quán (Consistent Grower - CG)
Hệ thống cảnh báo cho vay theo quý (Quarterly Lending Alert - QLA)
Chương trình giám sát các tổ chức non trẻ (Young Institutions)	Mô hình theo dõi, giám sát các tổ chức mới được thành lập dựa trên nguyên tắc các tổ chức mới thành lập có rủi ro cao hơn
Chương trình kiểm tra chặt chẽ tại chỗ (On-site Examination Scoping)
Chương trình kiểm tra theo quý của FDIC (FDIC Quarterly)
Chương trình theo dõi hồ sơ của các bang và điều kiện kinh tế khu vực (State Profiles and RECON)

Nguồn: FDIC

Tổng công ty bảo hiểm tiền gửi Đài Loan (CDIC Đài Loan)

CDIC Đài Loan thực hiện công tác quản lý rủi ro, trong đó nổi bật là sử dụng hệ thống cảnh báo sớm và cơ chế chia sẻ thông tin tiên tiến nhằm tăng cường tối đa sự phối hợp và tính kịp thời giữa các cơ quan trong mạng an toàn tài chính.

Mục tiêu của Hệ thống cảnh báo sớm là giảm thiểu rủi ro thông qua phát hiện sớm các vấn đề và áp dụng các biện pháp can thiệp sớm. Trên thực tế, hệ thống cảnh báo sớm chỉ có tác dụng khi các biện pháp can thiệp sớm được thực hiện.

Cơ chế hoạt động của hệ thống cảnh báo sớm của CDIC Đài Loan

Nguồn: Tổng công ty BHTG Đài Loan

Xếp hạng Hệ thống cảnh báo sớm được xem như một công cụ hiệu quả để xác định ngân hàng tốt và ngân hàng có vấn đề. Tổ chức được xếp hạng kém cần giám sát nhiều hơn và cần có biện pháp để cải thiện chất lượng hoạt động. Bốn hệ thống CDIC sử dụng trong cảnh báo sớm bao gồm:

- Hệ thống kiểm tra: sử dụng nguồn dữ liệu là báo cáo kiểm tra của các tổ chức kiểm tra ngân hàng. Mô hình CAMEL được áp dụng để đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh, đồng thời phát hiện các tổ chức gặp vấn đề và tiến hành can thiệp sớm nhằm giảm thiểu tổn thất.

Ưu điểm của hệ thống này là việc thực hiện đánh giá tại chỗ; báo cáo đánh giá mang tính Ưu điểm của hệ thống này là việc thực hiện đánh giá tại chỗ; báo cáo đánh giá mang tính khách quan, có thể so sánh giữa các thành viên và ngày kiểm tra. Tuy nhiên, nhược điểm là chỉ kiểm tra được các vấn đề mang tính tần suất.

- Hệ thống giám sát giao dịch qua Internet: sử dụng nguồn số liệu là các báo cáo theo ngày của tổ chức tham gia BHTG. Các báo cáo được phân tích dựa theo phương pháp trung bình trượt nhằm theo dõi các tổ chức và tiến hành can thiệp kịp thời, giảm thiểu rủi ro đạo đức. Ưu điểm của hệ thống này là giúp cho CDIC có thể can thiệp sớm, tuy nhiên, nhược điểm là mất nhiều thời gian và cùng khối lượng công việc rất lớn.

- Hệ thống phân tích nhân viên quản lý khách hàng: sử dụng báo cáo kiểm tra và dữ liệu cập nhật. Hệ thống này phân tích báo cáo dựa theo mô hình “kiểm tra sức chịu đựng” (stress tests) với mục tiêu là dự báo khả năng đổ vỡ, phân tích độ tập trung và nguy cơ rủi ro. Mô hình này có ưu điểm là tập trung vào nguy cơ đổ vỡ và rủi ro nhưng có nhược điểm là mang tính chủ quan và có thể đánh giá tổ chức quá cao.

Một số phương pháp giám sát được CDIC Đài Loan áp dụng

	Phương pháp sử dụng	Chỉ số sử dụng	Đầu vào	Đầu ra
Hệ thống kiểm tra	Mô hình CAMEL	CAMELSO	Báo cáo kiểm tra của các cơ quan theo định kỳ nửa năm	Danh sách các tổ chức có vấn đề theo định kỳ nửa năm
Hệ thống báo cáo từ xa	Mô hình theo nhóm tương đồng	CAELSO	Báo cáo của các tổ chức tham gia BHTG theo định kỳ từng quý	Danh sách cần phải theo dõi đặc biệt theo định kỳ từng quý.
Hệ thống giám sát giao dịch qua Internet	Phương pháp trung bình trượt	Các khoản mục cụ thể trong bảng cân đối kế toán	Báo cáo ngày của các tổ chức	Danh sách cảnh báo
Hệ thống phân tích nhân viên quản lý khách hàng	Mô hình Stress Test	Các tài sản cần đánh giá lại	Báo cáo kiểm tra và số liệu cập nhật	Báo cáo phân tích

Nguồn: Tổng công ty BHTG Đài Loan

Như vậy, tại các tổ chức BHTG này đều đang sử dụng kết hợp nhiều phương pháp giám sát, cảnh báo sớm, đồng thời được tiếp cận với nhiều nguồn thông tin khác nhau giúp nâng cao hiệu quả giám sát.

Một số hàm ý đối với Việt Nam

Tại Việt Nam, tổ chức BHTG áp dụng các phương pháp giám sát rủi ro theo thông lệ quốc tế, đồng thời hệ thống các chỉ tiêu giám sát được xây dựng trên cơ sở nghiên cứu hệ thống giám sát tiêu chuẩn theo mô hình giám sát CAMELS. Tuy nhiên, các phương giám sát, cảnh báo sớm đang được sử dụng chưa đa dạng, cơ chế trao đổi thông tin giữa NHNN và BHTGVN vẫn đang trong quá trình xây dựng. Thông tin đầu vào từ tổ chức tham gia BHTG hạn chế, chất lượng thông tin chưa cao.

Chính vì vậy, BHTGVN cần nghiên cứu và áp dụng thêm các phương pháp giám sát, cảnh báo sớm nhằm nâng cao chất lượng nghiệp vụ này, đồng thời đề xuất NHNN trình Chính phủ xem xét ban hành cơ chế chia sẻ thông tin để BHTGVN được tiếp cận với thông tin về tổ chức tham gia BHTG chính xác, kịp thời và hiệu quả.

Tài liệu tham khảo:

- IADI, 2014, Bộ nguyên tắc phát triển hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả

- IADI, 2013, Hướng dẫn chung về phát hiện sớm và can thiệp kịp thời cho các hệ thống BHTG

- Đề tài nghiên cứu “Hệ thống bảo hiểm tiền gửi trong tái cấu trúc hệ thống tài chính sau khủng hoảng và ứng dụng đối với Việt Nam”.

- Báo cáo thiết kế quy trình nghiệp vụ mới (Dự án FSMIMS)

Kinh nghiệm quốc tế về hoạt động giám sát, cảnh báo sớm của tổ chức bảo hiểm tiền gửi

Các tin khác

Tiền gửi dân cư tăng gần 6% so với đầu năm

Sửa đổi chính sách quản lý thị trường vàng: Tôn trọng quyền sở hữu, quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh

Sẽ xóa độc quyền sản xuất vàng miếng

Sửa đổi Luật Các Tổ chức tín dụng: Tăng khả năng tiếp cận tín dụng của cá nhân và doanh nghiệp

Ứng dụng truyền thông đa phương tiện trong tuyên truyền chính sách bảo hiểm tiền gửi – Từ thực tiễn triển khai tại Chi nhánh BHTGVN khu vực Đông Bắc Bộ