Thị trường TPCP - Bức tranh thế giới và bài học đối với Việt Nam
Trên thị trường quốc tế, TPCP đóng vai trò quan trọng trong quản lý nợ công và điều tiết kinh tế vĩ mô. Các nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc chiếm gần 50% tổng giá trị nợ công toàn cầu.
Trong năm 2024, với việc Mỹ thắt chặt chính sách tiền tệ khi lạm phát duy trì ở mức cao, lợi suất TPCP được neo ở mức cao tại nhiều nền kinh tế lớn (ngoại trừ Trung Quốc) do sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa các nền kinh tế lớn; tạo nên áp lực thanh toán lãi với các khoản nợ công đối với các nước phát triển, gây ra những ảnh hưởng nhất định lên thị trường tài chính toàn cầu bởi đây là những nước có tỷ lệ nợ công cao so với mặt bằng thế giới (hình 1). Nợ công toàn cầu có xu hướng tăng nhẹ và duy trì giá trị gần tương đương với GDP toàn cầu trong giai đoạn 2020- 2024 (hình 2).
Thống kê lãi suất trái phiếu chính phủ năm 2024, Nhật Bản và Thụy Sĩ là các nước có lợi suất trái phiếu Chính phủ thấp nhất thế giới (1,055% và 0,251% ở kỳ hạn 10 năm ngày 16/12). Trong khi đó, ở các nền kinh tế lớn, Úc, Vương quốc Anh, Mỹ có lợi suất trái phiếu Chính phủ cao nhất (4,365%, 4,405%, 4,386% ở kỳ hạn 10 năm ngày 16/12).
Có thể thấy, việc đầu tư vào danh mục TPCP đã trở thành một chiến lược quan trọng trong quản lý tài chính quốc gia và điều tiết kinh tế vĩ mô trên toàn cầu. TPCP không chỉ đóng vai trò là kênh huy động vốn hiệu quả cho chính phủ mà còn là công cụ quản lý nợ công và duy trì sự ổn định tài chính quốc gia. Các nền kinh tế lớn như Hoa Kỳ và Trung Quốc, chiếm gần 50% tổng giá trị nợ công toàn cầu, đã minh chứng rõ ràng về tầm quan trọng của thị trường TPCP trong việc giảm thiểu rủi ro kinh tế vĩ mô. Đặc biệt, trong bối cảnh chính sách tiền tệ thắt chặt và áp lực lạm phát cao, lợi suất TPCP tại các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh, và Úc vẫn duy trì ở mức cao, mang lại lợi ích lớn cho các nhà đầu tư. Thực tiễn này nhấn mạnh vai trò chiến lược của TPCP trong việc ổn định hệ thống tài chính, giảm thiểu tác động tiêu cực từ biến động thị trường, và tạo tiền đề phát triển bền vững cho nền kinh tế. Tại Việt Nam, giai đoạn 2019 – 2023, thị trường TPCP đã chứng kiến nhiều thay đổi lớn. Cụ thể, trên thị trường sơ cấp, khối lượng huy động giảm sâu vào năm 2022 (giảm 31,5% so với năm 2021) do ảnh hưởng từ sự trầm lắng trên thị trường trái phiếu. Sang năm 2023, do sự hồi phục của thị trường trái phiếu nói chung dưới sự hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước, huy động vốn trên thị trường sơ cấp đã tăng mạnh 40% so với năm liền trước. Đà tăng này tiếp tục được duy tri trong năm 2024. Cũng trong giai đoạn này, kỳ hạn phát hành có sự dịch chuyển khi tập trung dần vào các kỳ hạn 10 năm và 15 năm, chiếm khoảng 75%-95% tổng huy động vốn trên toàn thị trường sơ cấp. Lợi suất trúng thầu nhìn chung diễn biến theo xu hướng giảm nhằm góp phần hỗ trợ tăng trưởng kinh tế (Hình 3)
Trong khi đó, trên thị trường thứ cấp đã có sự chuyển dịch giao dịch từ các kỳ hạn dưới 5 năm sang các kỳ hạn còn lại. Điều này xuất phát một phần từ việc Kho bạc Nhà nước trong những năm gần đây đã ngừng phát hành TPCP ở các kỳ hạn dưới 5 năm. Kỳ hạn giao dịch được trải rộng từ 7 năm đến 15 năm, chiếm khoảng 53%-67% tổng giao dịch toàn thị trường. Lợi suất giao dịch trên nhìn chung diễn biến theo hướng giảm mạnh giai đoạn 2020 - 2021, tuy đã hồi phục trở lại trong năm 2022 nhưng lại tiếp tục giảm cho đến cuối năm 2024 (Hình 4)
Có thể thấy, xu hướng giảm lãi suất TPCP trong nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho ngân sách, nhưng lại đặt áp lực lên các nhà đầu tư như BHTGVN trong việc hoàn thành kế hoạch, đảm bảo lợi nhuận.
Hiệu quả đầu tư TPCP của BHTGVN: Thành tựu và thách thức
Chiến lược đầu tư an toàn và hiệu quả
Kể từ khi Luật BHTG có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2013, BHTGVN đã xác định đầu tư TPCP là chiến lược trọng tâm nhằm bảo toàn và phát triển nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi. Qua hơn 11 năm triển khai Luật, TPCP là kênh đầu tư chính đem lại doanh thu cho BHTGVN (chiếm trên 99% tổng số tiền đầu tư) và được BHTGVN ưu tiên thực hiện trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp.
Đối với thị trường sơ cấp, hoạt động đầu tư TPCP của BHTGVN luôn chiếm tỷ trọng cao. Giai đoạn 2020 – 2022 chiếm khoảng 72,6% tổng số tiền đầu tư TPCP, tương đương 38.610 tỷ đồng. Từ năm 2023 đến nay, tỷ trọng đầu tư trên thị trường này là 100%. Lãi suất trúng thầu bình quân giảm từ 4,70%/năm (2019) xuống 2,52%/năm (2024), đòi hỏi sự linh hoạt, tối ưu hóa chiến lược trong hoạt động đầu tư để đảm bảo kế hoạch doanh thu, tài chính và lao động tiền lương.
Trên thị trường thứ cấp, mặc dù thị trường chính của BHTGVN chủ yếu là sơ cấp, tuy nhiên trong giai đoạn 2020 - 2022, BHTGVN đã đầu tư vào TPCP trên thị trường thứ cấp khoảng hơn 14.552 tỷ đồng, chiếm 27,4% trong tổng số tiền đầu tư TPCP phát sinh. Tỷ lệ đầu tư vào thị trường thứ cấp ổn định và nhích tăng nhẹ vào năm 2020 và 2021 khoảng 30%, số giao dịch thực hiện bình quân khoảng 40 giao dịch/năm. Tuy nhiên, từ cuối năm 2022 đến nay, do biến động lãi suất trên thị trường cùng nguồn cung chào bán khan hiếm và điều kiện thực tế khác nên BHTGVN không thực hiện đầu tư trên thị trường thứ cấp.
Với chiến lược đầu tư tập trung, lựa chọn thị trường đầu tư linh hoạt, nhờ đó từ 1.000 tỷ đồng vốn cấp ban đầu, đến hết năm 2024 tổng số tiền đầu tư lũy kế của BHTGVN đạt trên 122,6 nghìn tỷ đồng, với tốc độ tăng trung bình gần 16,7% giai đoạn 2020 – 2024. Nguồn thu từ hoạt động đầu tư trở thành nguồn thu chủ yếu, đóng góp trên 99% tổng doanh thu của BHTGVN. Mức thu lãi từ đầu tư năm 2019 đạt khoảng 2,82 nghìn tỷ đồng đã tăng lên gần 4,24 nghìn tỷ đồng trong năm 2024. Doanh thu hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi với mức tăng trung bình 9,6% trong giai đoạn 2019 - 2023 giúp BHTGVN tích lũy và gia tăng vốn, góp phần nâng cao năng lực tài chính, cải thiện vị thế và đảm bảo thực hiện các mục tiêu chính sách công về BHTG (Hình 5 và 6).
Thách thức trong hoạt động đầu tư TPCP của BHTGVN
Hoạt động đầu tư TPCP được coi là kênh đầu tư an toàn và đem lại nguồn thu lãi ổn định hàng năm cho BHTGVN, dù đạt được những kết quả khả quan trong những năm gần đây, tuy nhiên việc thực hiện đầu tư vẫn phải đối mặt với không ít khó khăn như: Lịch đấu thầu TPCP không đồng bộ với dòng tiền nhàn rỗi, dẫn đến hạn chế trong việc tối ưu hóa lợi nhuận kinh doanh; xu hướng giảm lãi suất gây áp lực trong việc hoàn thành kế hoạch doanh thu, tài chính, lao động tiền lương. Bên cạnh đó, danh mục đầu tư cũng bị hạn chế, do quy định hiện hành không cho phép mở rộng đầu tư vào các công cụ tài chính khác ngoài TPCP và tín phiếu NHNN.
Định hướng chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư TPCP thời gian tới
Hiện nay thị trường TPCP tiếp tục được mở rộng với sự hỗ trợ của các chính sách mới, tạo ra cơ hội cho BHTGVN cải thiện chiến lược đầu tư, định hướng chiến lược cho tương lai. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả đầu tư TPCP, đảm bảo theo định hướng Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030 BHTGVN cần hiện thực hóa các nội dung sau:
Thứ nhất, phát triển cơ chế linh hoạt: Đề xuất chính sách cho phép giao dịch linh hoạt hơn trên thị trường thứ cấp;
Thứ hai, đào tạo chuyên sâu: Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thông qua các chương trình đào tạo về nghiệp vụ đầu tư trên thị trường TPCP và quản lý rủi ro;
Thứ ba, tăng cường ứng dụng công nghệ: Tích hợp CNTT trong quản lý và phân tích đầu tư, từ đó tối ưu hóa quy trình ra quyết định đồng thời bổ sung công cụ phân tích lợi nhuận - rủi ro nhằm phân tích lợi nhuận và rủi ro trên từng danh mục đầu tư, giúp đảm bảo sự cân bằng giữa lợi ích và rủi ro trong dài hạn.
Hoạt động đầu tư TPCP của BHTGVN không chỉ góp phần ổn định nguồn vốn, mà còn nâng cao vị thế tổ chức BHTG trong mạng lưới an toàn tài chính quốc gia. Với định hướng chiến lược rõ ràng và sự hỗ trợ từ các chính sách mới, BHTGVN hoàn toàn có thể tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và thích nghi với những biến động của thị trường trong tương lai và tiếp tục khẳng định vai trò trong hệ thống tài chính Việt Nam.
Tổ nghiên cứu thị trường - Phòng Nguồn vốn & Đầu tư