Trang Chủ
Kinh nghiệm quốc tế
Theo kinh nghiệm quốc tế, nhiệm vụ cho vay của tổ chức BHTG là một trong các hình thức của biện pháp hỗ trợ tài chính đối với các TCTD yếu kém. Theo Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI), hỗ trợ tài chính (Financial Assistance) là hỗ trợ của bên thứ ba, chẳng hạn như các cơ quan Chính phủ, cơ quan xử lý hoặc tổ chức BHTG cho TCTD gặp khó khăn dướinhiều hình thức khác nhau như cho vay, bảo lãnh, trợ cấp, tiền gửi, miễn giảm thuế, mua lại tài sản, mua lại khoản nợ, bơm vốn hoặc thỏa thuận chia sẻ chi phí. Việc hỗ trợ tài chính có thể nhằm trực tiếp cấp vốn cho tổ chức được xử lý thông qua cho vay trực tiếp, sáp nhập có hỗ trợ, mua lại tài sản … hoặc cấp vốn cho một hoạt động xử lý khác như chuyển giao, ngân hàng bắc cầu hoặc hỗ trợ tài chính để đảm bảo quá trình xử lý hiệu quả.
Tại Hàn Quốc, việc cho vay của Tổng công ty BHTG Hàn Quốc (KDIC) đối với các tổ chức tài chính (TCTC) được quy định tại Điều 38 Luật Bảo vệ người gửi tiền: KDIC có thể hỗ trợ tài chính cho các tổ chức tham gia BHTG theo quyết định của Ủy ban Dịch vụ Tài chính, nếu đáp ứng các điều kiện: Có đơn xin hỗ trợ tài chính hoặc khi cần thiết để đảm bảo cho việc sáp nhập có liên quan đến TCTC mất khả năng thanh toán được thực hiện; Khi thấy cần thiết phải tăng cường cơ cấu tài chính cho TCTC bị đổ vỡ để đảm bảo quyền lợi cho người gửi tiền và duy trì sự ổn định hệ thống tín dụng; Khi Ủy ban Dịch vụ Tài chính (FSS) đưa ra yêu cầu theo quy định tại Luật cải thiện cơ cấu ngành tài chính”. Hiện nay, KDIC thực hiện hỗ trợ tài chính thông qua một số hình thức như đầu tư vốn cổ phần, góp vốn, mua tài sản, cho vay…
Tại Đài Loan, việc cho vay đối với tổ chức tham gia BHTG của Tổng Công ty BHTG Đài Loan (CDIC) được quy định tại Khoản 3 Điều 28, Điều 29 Luật BHTG Đài Loan. Cụ thể: CDIC phải “Cung cấp cho các tổ chức tham gia bảo hiểm khác hoặc các công ty nắm giữ tài chính quỹ, các khoản vay, tiền gửi và các khoản đảm bảo, hoặc bằng cách mua lại các khoản nợ thứ cấp của tổ chức tham gia bảo hiểm hoặc công ty nắm giữ tài chính bị đóng cửa để tạo thuận lợi cho việc mua lại hoặc tiếp nhận toàn bộ hoặc một phần hoạt động kinh doanh, tài sản và các khoản nợ của tổ chức tham gia bảo hiểm bị đóng cửa; khi tổ chức này bị thiếu vốn trầm trọng và các cơ quan có thẩm quyền xét thấy không thể tồn tại và sẽ bị đóng cửa; tổ chức được nêu ở trên bị đặt trong tình trạng bị kiểm soát hoặc cơ quan có thẩm quyền sẽ tiếp quản thẩm quyền của Hội đồng quản trị và ban kiểm soát; việc xử lý sẽ gây ra những tình huống theo quy định. Thủ tục xử lý do CDIC xây dựng và trình cho cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.”
Đối với Tổng công ty BHTG Nhật Bản (DICJ), Điều 59 Luật BHTG quy định: “TCTC thực hiện sáp nhập mà không phải là TCTC bị đổ vỡ hoặc công ty nắm giữ ngân hàng thực hiện sáp nhập có thể đăng ký để DICJ thực hiện các biện pháp được nêu dưới đây nhằm hỗ trợ hoạt động sáp nhập: (i) Cấp tiền; (ii) Cho vay hoặc gửi tiền; (iii) Mua lại tài sản; (iv) Bảo lãnh các nghĩa vụ; (v) Tiếp nhận các nghĩa vụ; (vi) Mua cổ phiếu ưu đãi; và (vii) Bồi thường thiệt hại cho chủ nợ trong trường hợp nợ không được hoàn trả hoặc hoàn trả đầy đủ.”
Theo báo cáo thường niên năm 2022-2023, DICJ có thể áp dụng các phương pháp như bơm vốn, hỗ trợ tài chính với số tiền hỗ trợ vượt chi phí chi trả bảo hiểm, quản lý khủng hoảng đặc biệt (quốc hữu hóa tạm thời) với những TCTC tham gia BHTG mà Thủ tướng xác định việc đổ vỡ sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống tín dụng tại Nhật Bản hoặc vùng nơi TCTC tham gia BHTG hoạt động kinh doanh.
Việc hỗ trợ tài chính của Tổng Công ty BHTG Indonesia (IDIC) với TCTD theo quy định của Indonesia được coi là khoản góp vốn tạm thời, không được coi là khoản cho vay (quy định tại Điều 27, Điều 37 Luật BHTG Indonesia).
Ngoài ra còn có chức năng Người cho vay cuối cùng (Lender of Last Resort) của các ngân hàng trung ương, nhằm mục đích hỗ trợ tài chính cho các TCTD trong trường hợp khẩn cấp. Theo khảo sát của IADI năm 2024, hiện có 6 tổ chức BHTG có chức năng này bao gồm: HAOD (Croatia); COSEDE (Ecuador); GDGB (Gibraltar); CBRSM (San Marino); NCUA (Mỹ).
Thực tiễn tại Việt Nam
Giai đoạn trước khi Luật Các TCTD năm 2024 có hiệu lực thi hành, BHTGVN cho vay đặc biệt theo theo quy định của Luật Các TCTD năm 2017 và các Thông tư quy định về cho vay đặc biệt đối với TCTD được kiểm soát đặc biệt (KSĐB) của Nhân hàng Nhà nước (NHNN). Theo đó, BHTGVN cho vay trong 3 trường hợp: (i) Cho vay đặc biệt để hỗ trợ thanh khoản; (ii) Cho vay đặc biệt theo quyết định của NHNN, (iii) Cho vay đặc biệt theo phương án phục hồi đã được phê duyệt. Trong khoảng thời gian này, BHTGVN đã nhận được hồ sơ một số đề nghị/xin vay đặc biệt từ một số quỹ tín dụng nhân dân (QTDND). Mặc dù vậy, BHTGVN vẫn chưa phát sinh cho vay đặc biệt đối với bất kỳ trường hợp nào nêu trên. Trên cơ sở tổng hợp từ thực tiễn các trường hợp đề nghị vay, có thể rút ra một số nguyên nhân như sau:
Các trường hợp đề nghị cho vay hỗ trợ thanh khoản được đánh giá không đủ khả năng trả nợ, không đáp ứng được các điều kiện cho vay theo quy định của pháp luật và của BHTGVN. Do các đơn vị này hầu hết ở trong tình trạng rất yếu kém, nợ xấu lớn, không có tài sản bảo đảm đáp ứng yêu cầu;
Chưa phát sinh trường hợp cho vay đặc biệt theo quyết định của NHNN;
Phương án phục hồi do QTDND xây dựng có đề xuất vay đặc biệt BHTGVN; tuy nhiên, qua kết quả đánh giá của BHTGVN, phương án chưa đủ cơ sở để cho vay hoặc các đơn vị không đáp ứng được các điều kiện về cho vay đặc biệt. Vì vậy, sau khi BHTGVN tham gia đánh giá tính khả thi phương án phục hồi, các đơn vị không gửi hồ sơ xin vay đặc biệt đến BHTGVN.
Theo quy định tại Luật Các TCTD năm 2024, BHTGVN cho vay đặc biệt trong các trường hợp: (i) Cho vay đặc biệt Ngân hàng thương mại (NHTM), Ngân hàng hợp tác xã (NHHTX), tổ chức tài chính vi mô (TCTCVM) để hỗ trợ thực hiện phương án phục hồi; (ii) Cho vay đặc biệt NHTM được chuyển giao bắt buộc để thực hiện phương án chuyển giao bắt buộc; (iii) Cho vay đặc biệt đối với NHTM, NHHTX, QTDND, TCTCVM khi bị rút tiền hàng loạt. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc đối với BHTGVN để có thể triển khai nghiệp vụ này trong thực tế, chẳng hạn:
Luật BHTG chưa được sửa đổi, bổ sung các nội dung quy định về cho vay đặc biệt nên BHTGVN chưa thể cho vay đặc biệt cho đến khi Luật BHTG được sửa đổi, bổ sung quy định chi tiết các nội dung cho vay đặc biệt.
Đối tượng cho vay đặc biệt của BHTGVN là các TCTD yếu kém rất dễ xảy ra tổn thất vốn cho vay, do đó cần phải có quy định về việc xử lý tổn thất đối với số tiền cho vay không thu hồi được. Trong khi đó, Luật Các TCTD năm 2024 không quy định về nguyên tắc xử lý khoản vay đặc biệt của BHTGVN khi xảy ra rủi ro.
BHTGVN không được tham gia đánh giá tính khả thi phương án phục hồi NHTM, NHHTX, TCTCVM nên không nắm được các thông tin về việc phương án phục hồi đưa ra biện pháp hỗ trợ là vay đặc biệt từ BHTGVN.
Năng lực tài chính của BHTGVN cần tiếp tục được cải thiện để thực hiện nhiệm vụ cho vay đặc biệt đồng thời thực hiện nhiệm vụ chi trả bảo hiểm và tham gia xử lý đối với các TCTD có quy mô lớn như ngân hàng. Hiện nay chỉ có quy định cho phép BHTGVN bán trái phiếu Chính phủ, bán trái phiếu dài hạn của TCTD hỗ trợ, bán tín phiếu NHNN để chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền trong trường hợp quỹ dự phòng nghiệp vụ không đủ để chi trả BHTG, chưa có quy định bán trái phiếu Chính phủ trong trường hợp quỹ dự phòng nghiệp vụ không đủ để cho vay đặc biệt.
Kiến nghị, đề xuất
Hiện nay, NHNN với vai trò là đơn vị chủ trì đang phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan có liên quan đề xuất Chính phủ trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung Luật BHTG. Để BHTGVN có thể triển khai được nhiệm vụ cho vay đặc biệt, cần thực hiện các giải pháp sau:
Thứ nhất, chỉnh sửa, bổ sung quy định pháp luật việc tổ chức BHTG cho vay đặc biệt. Một số nhiệm vụ của BHTGVN được quy định tại Luật Các TCTD năm 2024 nhưng chưa được quy định tại Luật BHTG, đặc biệt là nhiệm vụ cho vay đặc biệt. Vì vậy cần sửa đổi Luật BHTG để đảm bảo tính đồng bộ với Luật các TCTD 2024. BHTGVN cần tiếp tục phối hợp với NHNN và các đơn vị liên quan nghiên cứu, đề xuất các nội dung về cho vay đặc biệt dự kiến đưa vào Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHTG, như quy định cụ thể về các trường hợp cho vay đặc biệt, thẩm quyền quyết định cho vay đặc biệt, điều kiện để BHTGVN cho vay đặc biệt, quy định về tài sản bảo đảm, biện pháp xử lý khoản vay không thu hồi được,… để có cơ sở triển khai được trong thực tế, đặc biệt đối với các TCTD yếu kém, không có tài sản bảo đảm hoặc mất/có nguy cơ mất khả năng thanh toán.
Ngoài việc sửa đổi Luật BHTG để đồng bộ với Luật các TCTD năm 2024, cần tiếp tục nghiên cứu, đề xuất đưa thêm vào Luật BHTG các nội dung về việc BHTGVN hỗ trợ đối với các tổ chức tham gia BHTG được KSĐB bị mất hoặc có nguy cơ mất khả năng chi trả để chi trả cho người gửi tiền nhằm tham gia sâu hơn vào quá trình tái cơ cấu TCTD yếu kém tại Việt Nam.
Thứ hai, nâng cao và phát triển các nguồn lực của BHTGVN.
Đối với nguồn lực tài chính, BHTGVN tiếp tục có các giải pháp và nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật BHTG về hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của BHTGVN như đa dạng hóa hình thức và danh mục đầu tư trên cơ sở đảm bảo nguyên tắc bảo toàn và phát triển vốn để tăng cường năng lực tài chính của BHTGVN. Đối với nguồn nhân lực, kinh nghiệm thực tế của cán bộ BHTGVN khi thực hiện cho vay đặc biệt còn nhiều hạn chế. Vì vậy, BHTGVN cần tiếp tục tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, mời các chuyên gia về tài chính ngân hàng, đặc biệt là những người có kinh nghiệm thực tiễn về cho vay đặc biệt để chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm; cử cán bộ tham gia các khóa đào tạo trong và ngoài nước về nghiệp vụ cho vay đặc biệt. Bên cạnh việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực sẵn có, BHTGVN cũng cần xây dựng chính sách thu hút nguồn nhân lực có kinh nghiệm cho vay đặc biệt về làm việc cho BHTGVN.
Thứ ba, cần bổ sung nguồn thông tin BHTGVN được tiếp cận từ NHNN. Để BHTGVN có thể thực hiện tốt nhiệm vụ cho vay đặc biệt thì việc thu thập thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác là hết sức cần thiết. Các thông tin về tình hình tài chính, về phương án phục hồi, về phương án chuyển giao bắt buộc, TCTD nhận chuyển giao bắt buộc đối với phương án chuyển giao bắt buộc, các biện pháp hỗ trợ thực hiện phương án cơ cấu lại,… cần được NHNN chia sẻ, cung cấp để BHTGVN có cơ sở, căn cứ đánh giá, ra quyết định trong quá trình cho vay đặc biệt.
Thứ tư, kinh nghiệm quốc tế cho thấy mặc dù luật pháp tại một số quốc gia có quy định về việc tổ chức BHTG thực hiện cho vay đặc biệt nhưng thời gian gần đây, biện pháp cho vay đặc biệt ít được các tổ chức BHTG sử dụng để tham gia cơ cấu lại các TCTD yếu kém mà họ thường sử dụng các biện pháp khác như P&A, chia sẻ tổn thất … Do đó, cần tiếp tục nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm quốc tế, điều kiện thực tế tại Việt Nam để đề xuất bổ sung biện pháp hỗ trợ tài chính của BHTGVN cho tổ chức tham gia BHTG phù hợp hơn trong quá trình xử lý sự cố, khủng hoảng trong hoạt động của TCTD, tránh nguy cơ rủi ro lan truyền hệ thống, đảm bảo tính ổn định, an toàn của hệ thống TCTD./.
Phòng Tham gia kiểm soát đặc biệt và Thu hồi tài sản BHTGVN
